Jólaupphafið og trúin

Jólin eru fyrst og fremst trúarleg hátíð, þó svo að í amstri dagsins gleymist það oft vegna anna og alls þess undirbúnings sem við gröfum okkur í fyrir jólin. Mér fynst mjög mikilvægt að við höfum í huga hversvegna við höldum jól, og ein besta leiðin til þess er að lesa Jólasöguna.

Mörg fallegust lögin sem við syngjum fyrir jólin eru líka sálmar, sálmarnir sem sungnir eru í kirkjum landsins á jólum og jólaföstu, margir þeirra eru líka góð áminning um hvernig jólin urðu að hátíð.

Jólasálmar:

Ave María

Á Betlehemsvöllum

Bjart er yfir Betlehem

Englakór frá himnahöll

Með gleðiraust og helgum hljóm

Opin standa himins hlið

Sjá himins opnast hlið

Syng barnahjörð

Þá nýfæddur Jesú

Jólin hafa verið haldi hátíðleg í Norðurevrópu frá alda öðli. Í heiðni tengdist jólahátíðin vetrarsólhvörfum og var þá haldin um það leyti sem daginn fer að lengja. Við kristni féllu svo hin norrænu jól saman við kristna hátíð.

Jólahátíðir eru þekktar í Íslandi á miðöldum. Snorri Sturluson, Gissur Þorvaldsson og fleiri áægtir menn þessa tíma héldu stórar hátíðir um jól. Þar var um að ræða stórar matarveislur sem entust dögum saman, dans, íþróttir og fleira. Alþýða manna hélt oft sameiginlegar jólahátíðir sem nefndar voru Jólagleði. Þessar hátíðir voru algengar í kathólskum sið en lögðust af um siðaskipti og voru bannaðar í nokkrar aldir, enda hafa Íslendingar gleymt flestum sínum alþýðudönsum.

Jólaskemmtanir eða jólaböll eins og við þekkjum þau í dag urðu til rétt fyrir aldamótin 1900. Almennar jólaskemmtanir þykja þó enn ekki við hæfi á Aðfangadag og Jóladag.

Óvíst er hvenær farið var að halda kristnar jólahátíðir, en margir trúa því að það hafi verið á 4. öld, og þá hafi komið fram þessi kristna útgáfa af hinni fornu sólstöðuhátíð. Er það álit sumra að rómverski keisarinn Konstantín mikli hafi átt þar hlut að máli við það að reyna að finna sameiginlega hátíð kristinna og rómverskra en rómverjar héldu 7 daga hátíð eftir miðjan desember til að fagna nýju ári ásamt sólstöðunum. Þennan tíma voru haldnar miklar matarveislur og allri vinnu og stríðsrekstri hætt, skiptst á gjöfum og veittu þeir jafnvel þrælum sínum tímabundið frelsi.

Í dag eru jólin stærsta einstaka hátíðin í flestum Kristnum löndum, og jafnvel stórhátið í þeim löndum sem eru aðeins að litlum hluta Kirstinn.

Sagan af fæðingu Krists hefur varðveist öldum saman í sögum guðspjallamannanna Lúkasar og Mattheusa. Þekktasta sagan um fæðingu hans og jafnframt sú sem oftast er lesin í messum og útvarpi er frásögn Lúkasar af fæðingu Jesús. En aðeins Lúkas og Mattheus fjalla um Jesú sem barn, Jóhannes og Markús fjalla ekkert um barnæsku Jesú. Mattheus segir frá vitringunum sem leita Jesú og færa honum gull, reykelsi og mirru. Í draumum sínum um nóttina fræðast þeir um að Heródes konungur Júdeu hyggst láta drepa barnið og vara þeir Maríu og Jósep við sem flýja til Egiptalands. Það er eftir að fjölskyldan snýr aftur frá Egiptalandi sem þau setjast að í Nasaret.

Ó, þér blíðu englar smá
í óspjölluðum blóma,
leika fríða látið sjá,
líkt og jólum sóma.

Barnið háa í Betlehem,
blómgað náð og friði,
blessa smáu börnin, sem
brúka fagra siði

(Sig Breiðfjörð)

Jólasíða Systu 16 október 2001